Sekere aspekte van die nuut aangkondigde onteieningswet is nie baie duidelik gestipuleer nie, en kan moontlik daarop dui dat munisipaliteite, selfs wanfunksionele munisipaliteite soos Mafube s’n, kan optree as ‘n onteieningsliggaam. Dit is kommmerwekkend, want indien eise moedswillig of sonder korrekte gronde ingedien word, moet die regmatige eienaar homself in die hof gaan verdedig.
Hier is agtergrond...
Die inhoud wat in die nuwe weergawe van die Wet vervat is, het deur 'n magdom herhalings gegaan, met die eerste weergawe wat in 2008 gepubliseer is, later in 2015 en die huidige weergawe wat eers in 2020 gepubliseer is, wat onlangs deur President Ramaphosa as die Onteieningswet, Nr.13 van 2024 uitgevaardig is, met die herroeping van die Onteieningswet van 1975.
Is die Onteieningswet grondwetlik?
Die grondwetlikheid van die Onteieningswet word betwis. Artikel 25(2) van die Grondwet bepaal dat eiendom slegs vir 'n openbare doel of in die openbare belang onteien mag word, en moet onderhewig wees aan vergoeding, wat ooreengekom moet word tussen diegene wat geraak word, of deur 'n hof beslis en goedgekeur moet word.
Op 7 Desember 2021 het die Grondwet, 18de Wysigingswetsontwerp, wat daarop gemik was om hierdie bepaling van die Grondwet te wysig om te weerspieël dat vergoeding nul kan wees, in die Parlement bespreek. Dit was teengestaan en het nie geslaag nie. Sommige kommentators en akademici is van mening dat Onteiening Sonder Vergoeding (EWC) implisiet in die Grondwet is, en dat die Grondwet dus erken dat dit in sommige omstandighede regverdig en billik sou wees vir vergoeding om nul te wees. Ander (soos MBF en ons strategiese venote) voer aan dat vergoeding 'n integrale komponent van onteienings is en dat om eiendom te onteien sonder regverdige vergoeding neerkom op konfiskering.
Dit was uit die staanspoor baie duidelik dat die grondwetlikheid van Onteieningswet in die hof betwis sal word. Inderdaad, gedurende die afgelope week het onder andere die Demokratiese Alliansie, Afriforum en Sakeliga hul voornemens aangedui om regsstappe te neem om die wet ter syde te stel.
Wie het die mag om te onteien?
Die Onteieningswet plaas die mag om te onteien in hande van die Minister van Openbare Werke, tans Minister Dean MacPherson. Dit verskaf troos dat minister MacPherson reeds aangedui het dat “geen onteiening sonder vergoeding van private eiendom onder sy toesig sal plaasvind nie”.
Terwyl die Onteieningswet by die Ministerie van Openbare Werke berus, beklee ander stukke wetgewing, soos die Wet op die Ontwikkeling van Minerale en Petroleumhulpbronne en die Wet op die Herstel van Grondregte No. 22 van 1994 die bevoegdheid van onteiening in die Minister van Minerale Hulpbronne en die Minister van Grondhervorming en Landelike Ontwikkeling onderskeidelik. Die Onteieningswet beoog ook dat 'n Onteieningsowerheid 'n ander staatsorgaan kan wees en hierin lê die gevaar op 'n plaaslike vlak.
Die Wet is nie duidelik oor wie presies as 'n Onteieningsowerheid mag optree of nie. Dit kan selfs 'n wanfunksionele entiteit soos Mafube Plaaslike Munisipaliteit wees, wat om onheilspellende, polities-gedrewe redes die buitengewone magte wat die Wet aan ‘n Onteieningsowerheid verleen, kan misbruik tot nadeel van eiendomseienaars van ons streek. Indien so ‘n stap geneem word, kan geafekteerde partye hul natuurlik na die howe wend. Dit sal egter uitloop op ‘n lang frustreerende proses wat gepaard gaan met hoë regskostes terwyl ‘n munisipaliteit as Onteieningsowerheid toegang het tot ‘n onuitputbare bron van belastinggelde om hul saak te dryf.
Inwoners, sake-eienaars en belastingbetalers is welkom om ons kantore by Kerkstraat 18A, Frankfort te besoek vanaf 08h30 tot 16h00 op Maandae tot Donderdae en vanaf 08h00 tot 13h00 op Vrydae. Bel of WhatsApp Marina by 079 145 4295. Besoek ons webwerf www.mafubebf.org en volg ons op Facebook.
Comments